Wat zijn dark patterns?

Dark patterns zijn misleidende ontwerpkeuzes in apps of websites die je stiekem aanzetten tot iets wat je anders niet zou doen, zoals onbedoeld een abonnement afsluiten of toestemming geven voor tracking.

Wat zijn dark patterns?

Dark patterns (ook wel: misleidende ontwerpstrategieën) zijn technieken in digitale interfaces die opzettelijk ontworpen zijn om jouw gedrag te manipuleren in het voordeel van de aanbieder — en vaak ten koste van jouw voorkeuren of privacy. Je herkent ze aan onduidelijke knoppen, misleidende teksten of verwarrende stappen.

Voorbeelden zijn: een opvallende knop voor “Accepteer alle cookies” en een verstopte link voor “Instellingen aanpassen”, of een moeilijk vindbare knop om een abonnement op te zeggen.

Hoe werkt het?

Dark patterns maken gebruik van psychologische trucs, zoals:

• Urgentie of angst (FOMO): “Nog maar 1 plek!”
• Visuele misleiding: de gewenste optie is opvallend, de andere nauwelijks zichtbaar
• Verwarring: “Klik hier om géén meldingen te ontvangen”
• Gedwongen keuzes: je móet iets accepteren om verder te gaan

Ze zorgen ervoor dat je:

• Toestemming geeft die je anders niet zou geven
• Meer uitgeeft dan je wilde
• Moeite hebt met opzeggen of uitschrijven
• Onbewust persoonlijke gegevens deelt

Waarvoor wordt het gebruikt?

Dark patterns worden bewust ingezet om:

• Meer data te verzamelen
• Verkoop of conversie te verhogen
• Uitschrijvingen of opzeggingen te bemoeilijken
• Voorkeuren van gebruikers te sturen

Vaak te vinden in:

• Webshops
• Abonnementsdiensten
• Cookiebanners
• Social media apps

Wat zijn de voordelen en nadelen?

Voor gebruikers:

Voordelen: eigenlijk geen het is ontworpen tegen jouw belang in.

Nadelen:

• Gebrek aan controle of transparantie
• Onbedoelde acties of aankopen
• Verlies van privacy
• Frustratie of wantrouwen

Voor aanbieders:

Voordelen: hogere conversie of data-opbrengst op korte termijn

Nadelen: reputatieschade, juridische risico’s, verlies van vertrouwen

Welke soorten zijn er?

Veelvoorkomende dark patterns:

• Rooskleurige knoppen: opvallende knop voor akkoord, fletse knop voor weigeren
• Verstopte opzegmogelijkheid
• Sneaky abonnementen: gratis proefperiode verandert automatisch in betaald abonnement
• Gedwongen registratie: je móet een account aanmaken om iets te bekijken
• Misleidende taal: “Klik hier als je geen updates meer wilt ontvangen (aanbevolen)”

Voorbeelden of toepassingen

• Cookiebanners: duidelijke knop voor “Accepteren”, ingewikkelde submenu’s voor weigeren.
• Amazon Prime: meerdere stappen nodig om je abonnement op te zeggen.
• Nieuwsbrieven: afmeldlink verstopt in grijze, kleine tekst onderaan de mail.
• Booking.com: meldingen als “Nog 1 kamer beschikbaar!” ook al is er geen tijdsdruk.

Veelgestelde vragen (FAQ)

Zijn dark patterns illegaal?
Sommige vormen zijn inmiddels verboden in de EU (bijv. misleidende cookiekeuzes of opzegprocedures), maar veel vallen in een grijs gebied.

Waarom worden ze toch gebruikt?
Omdat ze effectief zijn in het sturen van gedrag — en meer geld of data opleveren.

Hoe kan ik ze herkennen?
Let op verwarrende tekst, opvallende knoppen met dubbele betekenissen, en obstakels bij uitschrijven of opzeggen.